در دنیای امروز که گسترش بازارها و تعاملات فراملی جزو جدایی‌ناپذیر رونق کسب‌وکار است، حفظ هویت برند و جلوگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی از نشان تجاری در خارج از مرزهای ملی به‌عنوان یک ضرورت استراتژیک مطرح می‌شود. اگرچه ثبت علامت تجاری در سطح داخلی گامی اساسی برای تثبیت مالکیت حقوقی برند به‌شمار می‌آید، اما بدون پوشش بین‌المللی، امکان بهره‌برداری از مزایای رقابتی و حفاظت واقعی در بازارهای خارجی فراهم نیست.
در این میان، سیستم مادرید، با ارائه یک سازوکار متمرکز و مقرون‌به‌صرفه برای ثبت و مدیریت علائم تجاری در کشورهای عضو، به کسب‌وکارها این امکان را می‌دهد که با یک درخواست واحد و در چارچوب مقررات استاندارد جهانی، از نشان خود در سطح بین‌المللی مراقبت کنند. این مقاله با توضیح مبانی حقوقی، مراحل و الزامات ثبت از ایران و مزایای کلیدی سیستم مادرید، راهنمای جامعی برای مدیران و کارآفرینان فراهم می‌آورد.
سیستم مادرید چیست؟
سیستم مادرید ( ثبت برند بین‌المللی از طریق سیستم مادرید ) مجموعه‌ای از معاهده «پیمان مادرید» (۱۸۹۱) و «پروتکل مادرید» (۱۹۸۹) است که تحت نظارت سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO) عمل می‌کند و امکان «ثبت یک‌باره و مدیریت متمرکز» علائم تجاری در کشورهای عضو را فراهم می‌آورد. از سال ۲۰۱۶ به بعد، تمامی کشورها صرفاً بر اساس پروتکل مادرید عمل می‌کنند و متقاضی با تنظیم یک درخواست بین‌المللی در دبیرخانه مادرید و پرداخت یک‌باره هزینه‌ها (به فرانک سوئیس)، می‌تواند حفاظت از علامت را در قلمرو ۱۳۱ کشور/نهاد قضایی درخواست کند.
ویژگی‌های کلیدی سیستم مادرید
ثبت یکپارچه
- فرم درخواست به یکی از سه زبان رسمی (انگلیسی، فرانسوی یا اسپانیایی) تکمیل می‌شود.
- پرداخت کلیه هزینه‌ها (حق پایه، حق انفرادی برای هر کشور مقصد و حق طبقه‌بندی کالا/خدمات) به فرانک سوئیس انجام می‌پذیرد.
وابستگی پنج‌ساله ثبت بین‌المللی
- پیش از ارسال درخواست بین‌المللی، باید نشان تجاری در «دفتر ملی یا منطقه‌ای» یکی از اعضا ثبت یا دست‌کم برای آن درخواست شده باشد.
- از تاریخ ثبت بین‌المللی تا پنج سال بعد، وضعیت ثبت بین‌المللی، مستقیماً به ثبت پایه (در کشور مبدأ) وابسته است. اگر در این مدت ثبت پایه باطل یا تغییر کند، همان تغییر یا لغو به‌طور خودکار در ثبت بین‌المللی شما نیز اعمال می‌شود. پس از پایان پنج‌سال، ثبت بین‌المللی از ثبت پایه مستقل می‌شود و دیگر تحت تأثیر آن نخواهد بود.
اعضای مادرید
. سیستم مادرید امروز شامل ۱۱۵ عضو (Contracting Parties) است که حفاظت در مجموع ۱۳۱ کشور/نهاد قضایی را ممکن می‌سازند.
. بیش از ۸۰٪ حجم تجارت جهانی تحت پوشش این سیستم قرار دارد.
با این سازوکار متمرکز و مقرون‌به‌صرفه، کسب‌وکارها می‌توانند تنها با یک درخواست و یک پرداخت، از نشان تجاری خود در گستره وسیعی از بازارهای بین‌المللی محافظت کنند و مدیریت تمدید، اصلاح و تفویض حقوق را نیز به‌سادگی از طریق سیستم مادرید انجام دهند.
مراحل ثبت بین‌المللی از ایران
مراحل ثبت بین‌المللی علامت تجاری از ایران را می‌توان در دو فاز اصلی «ثبت پایه در ایران» و «ارسال و پیگیری پرونده بین‌المللی در WIPO» خلاصه کرد. در ادامه، گام‌به‌گام و همراه با مراجع رسمی توضیح داده شده است:
ثبت پایه (Basic Application/Registration) در ایران
_ تهیه و تسلیم تقاضانامه داخلی
مطابق قانون «ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری» مصوب ۱۳۹۶ و آیین‌نامه‌های اجرایی آن، ابتدا باید نشان تجاری در «اداره کل مالکیت صنعتی» وابسته به سازمان ثبت اسناد و املاک کشور ثبت یا دست‌کم برای آن درخواست ثبت ارائه شود.
_ بررسی شکلی و ماهوی
کارشناس مالکیت صنعتی، ضمن کنترل شکلی مدارک و مستندات و استعلام عدم تشابه با علائم پیشین، موضوع و طبقات کالا/خدمات را بررسی می‌کند.
_ انتشار در روزنامه رسمی و صدور گواهی
در صورت تایید، علامت در روزنامه رسمی منتشر و پس از اتمام مهلت اعتراض (حداکثر ۲ ماه)، گواهی ثبت داخلی صادر می‌شود. این «علامت پایه» (Basic Mark) مبنای ثبت بین‌المللی شما خواهد بود.
ارسال درخواست بین‌المللی از طریق سامانه e-Madrid در ایران
ورود به سامانه e-Madrid
به وبسایت «مرکز مالکیت معنوی» (IP Office) مراجعه و با حساب کاربری خود وارد بخش «ثبت بین‌المللی علائم تجاری (Madrid e-Filing)» شوید.
بارگذاری و تطبیق اطلاعات پایه
شماره یا مرجع «درخواست/ثبت پایه» در ایران را وارد کنید تا داده‌های پایه (مالک، نشان، طبقات) به‌طور خودکار پیش‌تکمیل شوند.
انتخاب کشورهای مورد نظر
فهرست «Contracting Parties» (کشورها/قلمروهای مدنظر) را مطابق استراتژی بازار خود انتخاب کنید.
تعیین نماینده و زبان مکاتبات
در صورت معرفی نماینده قانونی (وکیل علامت)، اطلاعات مربوط به او باید در فرم درج شود. همچنین، زبان مکاتبات با WIPO (انگلیسی، فرانسوی یا اسپانیایی) در این مرحله انتخاب می‌شود.
پرداخت هزینه‌ها
حق تأیید دفتر مبدا (IPC fee) و کلیه هزینه‌های WIPO (حق پایه، حق انفرادی برای هر کشور و حق طبقه‌بندی کالا/خدمات) را از طریق حساب جاری در WIPO، کارت بانکی بین‌المللی یا حواله بانکی پرداخت کنید.
صدور گواهی و ارسال به WIPO
پس از پرداخت کامل هزینه‌ها و بررسی نهایی مدارک، اداره کل مالکیت صنعتی (IPC) گواهی تأیید (Certification) مبنی بر انطباق درخواست بین‌المللی با ثبت یا درخواست ملی صادر می‌کند و مستقیماً نسخه رسمی پرونده را به دبیرخانه سیستم مادرید در WIPO ارسال می‌نماید.
بررسی و ثبت بین‌المللی در WIPO
کنترل شکلی توسط دبیرخانه مادرید
WIPO در مرحله Formal Examination، مطابقت درخواست با الزامات معاهده را بررسی می‌کند و در صورت نقص، «ابلاغیه نواقص» (Irregularity Notice) صادر می‌نماید.
انتشار و صدور گواهی ثبت بین‌المللی
پس از رفع نواقص و تأیید، دبیرخانه مادرید «گواهی ثبت بین‌المللی» (International Registration) را در دفتر بین‌المللی خود ثبت و در Madrid Gazette (روزنامه رسمی بین المللی) منتشر می‌سازد.
ارجاع به دفاتر ملی/منطقه‌ای کشورهای منتخب
دبیرخانه مادرید پرونده را به دفاتر IP هر کشور منتخب ارسال می‌کند تا بررسی ماهوی (Substantive Examination) بر اساس قوانین داخلی آن قلمرو انجام شود.
اعلام نتیجه ظرف ۱۲–۱۸ ماه
هر دفتر ملی موظف است طی حداکثر ۱۲–۱۸ ماه، پذیرش یا امتناع خود را به دبیرخانه مادرید و متقاضی اعلام کند. در صورت پذیرش، علامت حمایت داخلی را در کشور مربوط اعطا شده و اثر آن معادل ثبت ملی همان کشور تلقی می‌گردد.
مزایای استفاده از سیستم مادرید
سیستم مادرید ( ثبت برند بین‌المللی از طریق سیستم مادرید ) با ارائه امکان ثبت علامت تجاری از طریق «درخواست واحد» و «پرداخت یک‌باره» به فرانک سوئیس، هزینه‌ها و پیچیدگی‌های ثبت جداگانه در هر کشور را به طور چشمگیری کاهش می‌دهد. علاوه بر این، مدیریت متمرکز تمدید، اصلاح، انتقال مالکیت و پیگیری وضعیت ثبت بین‌المللی از طریق پنل آنلاین WIPO، سرعت و شفافیت روند حفاظت از برند را افزایش می‌دهد.
پوشش گسترده ۱۳۱ کشور عضو، شامل اتحادیه اروپا، که بیش از ۸۰٪ حجم تجارت جهانی را در بر می‌گیرد، به کسب‌وکارها امکان می‌دهد با کمترین ریسک حقوقی و صرفه‌جویی در زمان و منابع، نشان تجاری خود را در بازارهای بین‌المللی محافظت کنند.
این ویژگی‌ها سیستم مادرید را به گزینه‌ای ایده‌آل برای توسعه برندهای صادراتی و جذب سرمایه‌گذار خارجی تبدیل کرده است.
کلام پایانی
در دنیای امروز که مرزهای تجارت به سرعت در حال محو شدن هستند، حفاظت از علامت تجاری در سطح بین‌المللی نه‌تنها یک مزیت رقابتی، بلکه یک ضرورت است. سیستم مادرید با ساده‌سازی روند ثبت و مدیریت علائم تجاری در بیش از ۱۳۰ کشور، فرصتی منحصربه‌فرد برای کسب‌وکارهای ایرانی فراهم می‌کند تا با صرف هزینه و زمان کمتر، حضوری مطمئن در بازارهای جهانی داشته باشند. با آگاهی از مراحل، الزامات و مزایای این نظام، می‌توان گامی مؤثر در مسیر برندینگ بین‌المللی برداشت.
