در نظام حقوقی ایران، فعالیت‌های تجاری و اقتصادی به شکل‌های گوناگون شرکتی سامان‌دهی می‌شوند تا چارچوبی قانونی و شفاف برای تعاملات تجاری فراهم شود. قانون تجارت، به‌عنوان مرجع اصلی تنظیم روابط تجاری، در ماده ۲۰ خود شرکت‌های تجاری را به انواع مختلفی تقسیم کرده است که هر یک دارای ساختار، ویژگی‌ها و کاربردهای خاصی هستند. آشنایی با این انواع، به فعالان اقتصادی کمک می‌کند تا متناسب با اهداف و شرایط خود، بهترین نوع شرکت را انتخاب و ثبت نمایند. در ادامه با انواع شرکت تجاری در ایران بیشتر آشنا خواهیم شد.
شرکت تجاری با مسئولیت محدود
شرکت با مسئولیت محدود یکی از انواع شرکت‌های تجاری در ایران است که معمولاً توسط حداقل دو و حداکثر ۵۰ نفر برای انجام فعالیت‌های تجاری تشکیل می‌شود. در این نوع شرکت، سرمایه به سهام تقسیم نمی‌شود بلکه به سهم‌الشرکه شرکا اختصاص دارد. مهم‌ترین ویژگی این شرکت، محدود بودن مسئولیت شرکا به میزان سرمایه‌ای است که در شرکت گذاشته‌اند؛ یعنی اگر شرکت دچار بدهی شود، طلبکاران فقط می‌توانند از سرمایه شرکت طلب خود را وصول کنند و دارایی شخصی شرکا در امان است.
نام شرکت باید حتماً شامل عبارت «با مسئولیت محدود» باشد تا از شرکت‌های تضامنی متمایز شود. شرکت با مسئولیت محدود شخصیت حقوقی مستقل دارد و می‌تواند مدیران خود را از بین شرکا یا افراد خارج از شرکت انتخاب کند. اگر تعداد شرکا بیش از ۱۲ نفر شود، تشکیل هیئت نظار نیز لازم است. انتقال سهم‌الشرکه نیازمند رضایت اکثر شرکا و ثبت رسمی است. این نوع شرکت برای کسب‌وکارهای کوچک و متوسط مناسب است و روند ثبت آسان‌تری نسبت به شرکت‌های سهامی دارد. به طور کلی، شرکت با مسئولیت محدود، ساختاری منعطف و امن برای شروع فعالیت‌های تجاری با سرمایه محدود فراهم می‌کند.
شرکت‌های سهامی
این شرکت‌ها شامل شرکت سهامی خاص و شرکت سهامی عام هستند. سرمایه شرکت سهامی معمولاً به تعداد معینی سهام با ارزش اسمی برابر تقسیم می‌شود و هریک از سهامداران در سود و زیان شرکت به نسبت سهم خود شریک هستند. عنوان شرکت باید حتماً شامل عبارت «سهامی» باشد و در ادامه «عام» یا «خاص» قید شود تا ماهیت حقوقی شرکت مشخص شود .
شرکت سهامی عام
- منبع تأمین سرمایه: بخشی از سرمایه از طریق عرضه سهام به عموم مردم تأمین می‌شود.
- حداقل تعداد مؤسسان: پنج نفر.
- امکان حضور در بورس: سهام این شرکت‌ها در بورس و فرابورس قابل‌نقل‌وانتقال هستند.
- لزوم انتشار اطلاعیه پذیره‌نویسی: مطابق مقررات سازمان بورس.
شرکت سهامی خاص
- منبع تأمین سرمایه: تمام سرمایه توسط مؤسسان (حداقل سه نفر) پرداخت می‌شود و حق پذیره‌نویسی عمومی ندارد.
- محدودیت در عرضه سهام: تا زمانی که از مقررات سهامی عام تبعیت نکند، فروش یا تبلیغ سهام به عموم ممنوع است.
- انتقال سهام: برای انتقال سهم‌الشرکه، رضایت اکثر مؤسسان و ثبت رسمی تغییرات لازم است.
شرکت تضامنی
شرکت تضامنی یکی از انواع شرکت‌های تجاری در ایران است که براساس ماده ۱۱۶ قانون تجارت تشکیل می‌شود و حداقل دو نفر برای انجام امور تجاری تحت نامی واحد با قید «تضامنی» کنار هم می‌آیند. ویژگی اصلی این شرکت، مسئولیت نامحدود و مشترک شرکا در برابر بدهی‌ها است؛ یعنی طلبکاران می‌توانند از دارایی شخصی هر شریک برای پرداخت بدهی‌ها استفاده کنند. تمام سرمایه نقدی باید کامل پرداخت شده و سهم‌الشرکه‌های غیرنقدی با موافقت همه شرکا تعیین شود.
نام شرکت باید شامل نام یکی از شرکا به همراه عبارت «تضامنی» یا «و شرکا» باشد. تقسیم سود و زیان معمولاً بر اساس سهم‌الشرکه‌هاست، مگر اینکه قرارداد چیز دیگری تعیین کرده باشد. مدیریت می‌تواند توسط شرکا یا افراد خارج از شرکت انجام شود. انتقال سهم‌الشرکه فقط با رضایت کتبی همه شرکا و ثبت رسمی امکان‌پذیر است.
شرکت مختلط غیرسهامی
شرکت مختلط غیرسهامی نوعی از شرکت‌های تجاری است که در آن ترکیبی از شرکای تضامنی و شرکای با مسئولیت محدود حضور دارند. شرکای تضامنی مسئولیت کامل بدهی‌های شرکت را بر عهده دارند و مدیریت امور نیز معمولاً با آن‌هاست، در حالی که شرکای با مسئولیت محدود فقط تا میزان سرمایه‌ای که آورده‌اند مسئول‌اند و در اداره شرکت دخالتی ندارند.
این شرکت نیاز به ثبت رسمی دارد و در نام آن باید حداقل نام یکی از شرکای ضامن قید شود. شرکای با مسئولیت محدود نمی‌توانند بدون اجازه شرکای ضامن سهم خود را منتقل کنند. این نوع ساختار برای فعالیت‌هایی مناسب است که برخی شرکا مایل به مشارکت مالی بدون پذیرش ریسک‌های مدیریتی یا بدهی‌های سنگین باشند.
شرکت مختلط سهامی
شرکت مختلط سهامی یکی از انواع شرکت‌های تجاری است که ساختاری ترکیبی دارد و از دو نوع شریک تشکیل می‌شود: شرکای ضامن و شرکای سهامدار. شرکای ضامن مسئولیت نامحدود دارند و اداره شرکت معمولاً بر عهده آن‌هاست، در حالی که شرکای سهامدار فقط به اندازه سهام خود مسئول‌اند و نقشی در مدیریت ندارند.
سرمایه شرکت به سهام تقسیم می‌شود و دست‌به‌دست شدن سهام شرکای سهامدار نیازی به رضایت دیگر شرکا ندارد. نام شرکت باید شامل نام یکی از شرکای ضامن باشد. این نوع شرکت برای فعالیت‌هایی مناسب است که نیاز به جذب سرمایه از سهامداران بدون دخالت آن‌ها در مدیریت وجود دارد، در حالی که کنترل شرکت در دست شرکای ضامن باقی می‌ماند.
شرکت نسبی
شرکت نسبی یکی از انواع شرکت‌های تجاری در ایران است که طبق قانون تجارت با مشارکت حداقل دو نفر برای انجام امور تجاری تحت نام مشخصی تشکیل می‌شود. مسئولیت شرکا در این شرکت، نسبی و به میزان سهم‌الشرکه آن‌هاست؛ یعنی هر شریک نسبت به بدهی‌های شرکت به اندازه سهم خود در سرمایه، مسئول است. در نام شرکت باید عبارت «شرکت نسبی» و نام حداقل یکی از شرکا ذکر شود.
سرمایه نقدی باید به‌طور کامل پرداخت و سرمایه غیرنقدی با توافق شرکا ارزیابی و تسلیم شود. تقسیم سود و زیان معمولاً بر اساس میزان سهم‌الشرکه صورت می‌گیرد مگر آنکه در قرارداد ترتیب دیگری مشخص شده باشد. مدیریت می‌تواند توسط یکی از شرکا یا شخصی خارج از شرکت انجام شود. انتقال سهم‌الشرکه تنها با رضایت همه شرکا و ثبت رسمی امکان‌پذیر است. این نوع شرکت بیشتر برای فعالیت‌های خانوادگی یا کوچک که مبتنی بر اعتماد متقابل بین شرکا هستند، کاربرد دارد.
شرکت تعاونی تولید و مصرف
شرکت تعاونی تولید و مصرف یکی از انواع شرکت‌های تعاونی در ایران است که با هدف کمک به بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی اعضا تشکیل می‌شود. در تعاونی تولید، اعضا با همکاری یکدیگر به تولید کالا یا ارائه خدمات می‌پردازند، مانند کشاورزان، صنعت‌گران یا تولیدکنندگان محلی.
در مقابل، تعاونی مصرف وظیفه تهیه و توزیع کالاها و خدمات مورد نیاز اعضا را با قیمت مناسب بر عهده دارد. این شرکت‌ها بر پایه اصل همکاری، مشارکت داوطلبانه، مالکیت جمعی و مدیریت دموکراتیک اداره می‌شوند. سود حاصل معمولاً براساس میزان مشارکت هر عضو در فعالیت‌های تعاونی توزیع می‌گردد. سرمایه‌گذاری، رأی‌گیری و عضویت در این شرکت‌ها برای همه اعضا به‌طور برابر انجام می‌شود و هدف اصلی آن‌ها تأمین منافع جمعی است نه کسب سود حداکثری.
کلام پایانی
آغاز هر کسب‌وکار موفق با انتخاب هوشمندانه‌ی قالب حقوقی آن پیوند خورده است. نخستین قدم، تشخیص درست نوع شرکتی است که با چشم‌انداز، دامنه فعالیت و ظرفیت سرمایه‌گذاری شما هم‌راستا باشد. شناخت دقیق ویژگی‌ها و الزامات قانونی هر ساختار شرکتی، راه را برای تصمیم‌گیریی آگاهانه می‌گشاید و از پیچ‌وخَم‌های حقوقی و مالی پیش‌روی شما می‌کاهد.
با در نظر گرفتن نحوه‌ی مشارکت شرکا، میزان آورده‌ی نقدی یا غیرنقدی و برنامه‌های توسعه‌ای، می‌توانید بهترین چارچوب را برای رشد پایدار کسب‌وکارتان بنا کنید. در نهایت، یاری گرفتن از مشاوران و وکلای باتجربه، ضمن تضمین انطباق کامل با مقررات جاری، سنگ‌بنای موفقیت شما را مستحکم‌تر می‌سازد و مسیر ثبت شرکت را به تجربه‌ای ساده و کم‌ریسک تبدیل می‌کند.
